راهنمای خرید مادربرد

 قطعات کامپیوتر: مادربورد

کامپیوتر بدون مادربورد معنی ندارد چون همه قطعات را به نوعی به یکدیگر متصل می کند.

مادربوردها معمولاً به دو دسته اصلی تقسیم می شوند: آنهایی که با پردازنده های AMD سازگارند و آنهایی که از سی پی یو های اینتل پشتیبانی می کنند. این دو دسته از همه نظر شبیه یکدیگر هستند و فقط سوکت پردازنده آنها تفاوت دارد.

ابعاد مادربورد

همان طور که گفتیم، مادربوردها در ابعاد و اشکال مختلف تولید می شوند؛ از مدل های بسیار کوچک پیکو-ITX (ابعاد 100×72 میلیمتر) گرفته تا مدل های بزرگ WTX (ابعاد 356×425.5 میلیمتر). دو موردی که ذکر کردیم بزرگ ترین و کوچک ترین مادربوردها هستند اما در کاربردهای خانگی/تجاری اکثراً با سه مدل ATX، میکرو ATX و مینی ITX روبرو هستیم.

مادربورد ATX

سایز ATX بزرگ ترین ابعاد مادربوردهای معمول باازر محسوب می شود و بیشترین گزینه ها را برای ارتقاء در اختیارتان می گذارد. در این مادربوردها حداقل 5 شکاف توسعه، حداقل 4 شکاف رَم و تعداد زیادی پورت SATA دیده می شود (درگاه های IDE تقریباً منسوخ شده اند). این دسته از مادربوردها قبلاً انتخاب اصلی گیمرها به شمار می رفتند، ولی اکنون استفاده از آنها خیلی حیاتی نیست.

با این حال به خاطر ابعاد بزرگ مادربورد، فاصله بین قطعات هم بیشتر از دیگر انواع مادربورد است و این موضوع می تواند گردش هوای مطلوب تری را به همراه داشته باشد، به خصوص برای افرادی که قصد دارند از چند کارت گرافیک استفاده کنند.

مادربورد میکرو ATX

مادربوردهای میکرو ATX اکنون پر کاربرد ترین نمونه ها برای گیمینگ یا استفاده معمول هستند و حتی در کامپیوترهای آماده هم دیده می شوند، چون ترکیب ارزشمندی از قیمت، قدرت و ابعاد را در اختیارتان می گذارند. این دسته از مادربوردها بین 2 تا 4 شکاف توسعه، تا چهار اسلات رَم و حداقل 4 پورت ساتا دارند. با این حال به خاطر ابعاد کوچک، شاید برای نصب بهینه قطعات به برنامه ریزی قبلی نیاز داشته باشید.

مادربورد مینی ITX

مادربوردهای مینی ITX طی سال های اخیر محبوبیت زیادی پیدا کرده اند، به خصوص برای افرادی که به کامپیوترهای کوچک و قابل حمل نیاز دارند. این دستگاه ها معمولاً خیلی قدرتمند نیستند و به رفع نیازهای عادی می پردازند. تا چند سال قبل اکثر مادربوردهای مینی ITX پردازنده آنبورد داشتند، ولی با کوچک تر شدن قطعات جانبی اکنون شاهد سوکت های کامل LGA 1151 یا AM4 هستیم که از پردازنده های قدرتمندی پشتیبانی می کنند.

چیپست

قطعات کامپیوتر متصل به مادربورد همگی به وسیله چیپست کنترل شده و با هم ارتباط پیدا می کنند. مادربورد دو چیپست پل شمالی (northbridge) و پل جنوبی (southbridge) دارد که در تصویر زیر مشخص شده اند:

در تصویر زیر می توانید نقشه ارتباطات چیپست اینتل H77 و مواردی که هرکدام از چیپ ها کنترل می کنند را می بینید:

چیپست را چه کسی می سازد؟

اگرچه شرکت های زیادی به تولید مادربورد مشغول هستند، ولی چیپست ها را اکثراً شرکت سازنده CPU تولید می کند، یعنی دو شرکت AMD و اینتل. البته استثنائاتی هم وجود دارد. به عنوان مثال انویدیا هم برای هر دو گروه پردازنده ها چیپست می سازد و بیشتر گیمرها و کاربران حرفه ای را هدف گرفته است.

اجزای چیپست

همان طور که گفتیم چیپست از دو چیپ مختلف تشکیل شده است. پل شمالی (southbridge) ارتباط بین سی پی یو، رَم و کارت گرافیک را برقرار می کند و البته با پل جنوبی هم در ارتباط است. البته در سیستم های جدید پل شمالی به شکل یک چیپ مجزا وجود ندارد. با طراحی پردازنده های مدرن، کارکردهای بیشتری را می توان با قطعات کمتر اجرا کرد، ضمن اینکه تأخیر بین قطعات (به ویژه سی پی یو و رَم) کاهش یافته، عملکرد ارتقاء می یابد و هزینه کل تولید مادربورد هم پایین می آید.

پل شمالی همچنین در فرایند اورکلاک هم نقش دارد. با افزایش سرعت CPU دمای پل شمالی افزایش می یابد و به خنک سازی بیشتری دارد. پل جنوبی هم ارتباط بین دیگر قطعات، دستگاه های اکسترنال، سیستم صوتی و شبکه را با پل شمالی برقرار می کند.

قسمت های مادربورد

مادربوردها چندین قسمت مختلف دارند که در ادامه آنها را مرور می کنیم.

سوکت سی پی یو

سوکت سی پی یو جاییست که پردازنده در آن قرار می گیرد. تمامی سوکت های CPU مدرن از نوعی اهرم برای چفت کردن پردازنده به مادربورد کمک می گیرند تا ارتباط خوبی بین پین ها برقرار شود. چندین مدل سوکت CPU داریم که کم و بیش شبیه هم هستند. در تصویر زیر سه مدل از آنها را می بینید:

شکاف رَم

شکاف رم که به آن شکاف DIMM (ماژول حافظه خطی دوگانه) هم می گویند، میزبان رَم کامپیوتر است. بیشتر مادربوردها از رَم های دوکاناله (با 2 یا چهار اسلات) پشتیبانی می کنند. رَم های سه کاناله بیشتر در معماری سرورها دیده می شود (به جز چیپست سوکت 1355 اینتل که رَم سه کاناله با شش اسلات دارد). معرفی رَم های DDR4 استفاده از معماری چهار کاناله برای کاربران خانگی را هم ممکن کرد. تصویر شکاف رَم را در زیر می بینید:

به رنگ و شماره شکاف ها که روی مادربورد حک شده هم دقت کنید. رنگ های همسان مربوط به یک کانال هستند و به ترتیب شماره، توسط سیستم شناسایی می شوند. در تصویر فوق ابتدا همیشه باید DDR3_1 را پر کنید ولی پس از آن سیستم کمی انعطاف پذیر تر است. اگر رَم های یکسانی دارید، بهتر است دو رنگ یکسان روی مادربورد را به کار بگیرید.

سوکت برق

طبیعیست که مادربورد هم به برق نیاز دارد و برای این کار، حداقل دو سوکت اصلی 24 پین و 4 پین را در اختیار دارد که در تصویر زیر می بینید. البته در بعضی از مادربوردها به جای سوکت 4 پین، سوکت 8 پین داریم.

PCI و PCIe

دو شکاف توسعه متداول در کامپیوترها PCI و PCIe یا همان PCI اکسپرس هستند. این شکاف ها معمولاً برای ارتباط قطعات سخت افزاری به کامپیوتر استفاده می شوند. درگاه PCI کمی قدیمی تر و کندتر است ولی روی اکثر مادربوردهای کنونی دیده می شود. درگاه PCI اکسپرس سرعت بیشتری دارد و رایج ترین مدل آن PCIe 16x است، اگرچه مدل های 1x و 4x و 8x آن هم وجود دارند که همگی را در تصویر زیر می بینید.

اسلات های PCIe سایزهای مختلفی دارند و هرچه عدد x آن بزرگ تر باشد، طولش هم بیشتر است. بعلاوه تمامی کارت های PCIe با تمامی اسلات ها سازگارند، یعنی اگر کارت شما x1 باشد روی درگاه x16 هم کار می کند، ولی شاید عملکرد بهینه ای حاصل نشود.

کانکتورها

در تصویر زیر یک مادربورد نسبتاً مدرن را می بینید که چندین کانکتور در آن مشخص شده و پایین تصویر هم توضیحات مربوط به آنها می آید:

• پنل جلویی (Front Panel) یک سری پین هستند که برای اتصال بخش های مختلف پنل کیس به کار می روند، مانند دکمه های پاور و ریست، چراغ های پاور و هارد دیسک، و اسپیکر داخلی کیس (که صدای بیپ اول سیستم را پخش می کند).
• درگاه ساتا (Serial ATA) برای اولین بار در سال 2003 به عنوان جایگزین IDE و به منظور کنترل درایوها معرفی شد و از آن زمان تاکنون پیشرفت قابل توجهی داشته است. درگاه ساتا برخلاف IDE فقط از یک دستگاه پشتیبانی می کند ولی سرعت بسیار بهتری دارد. حداکثر سرعت IDE به 133 مگابیت بر ثانیه می رسید ولی ساتا 3.2 که در سال 2013 معرفی شده، می تواند با سرعت حداکثر 16 گیگابیت بر ثانیه داده انتقال دهد. علاوه بر ابعاد کوچک پورت و کابل های باریک، قابلیت تعویض سریع (Hot swap) هم از مزایای دیگر آن به شمار می رود یعنی بدون اینکه کامپیوتر را خاموش کنید، می توانید قطعه متصل به درگاه ساتا را عوض کنید.
• کانکتورهای USB برای افزایش درگاه های USB به کار می روند و در مادربوردهای جدید، کانکتورهای USB 3.0 را هم می بینیم. کانکتورهای USB 2.0 دو ردیف 5 پینی دارند ولی کانکتورهای USB 3.0 بیست پینی هستند.
• کانکتور پنل صوتی جلو برای اتصال جک های هدفون و میکروفون جلوی کیس به مادربورد استفاده می شود. بیشتر کیس ها دو کابل برای اتصال صوتی دارند که یکی با لیبل AC97 و دیگری با لیبل HD Audio مشخص شده و هردو هم در این کانکتور جای می گیرند، ولی فقط یکی از آنها کار می کند.
• کانکتورهای فن PWM هم برای اتصال فن های کیس هستند، ضمن اینکه امکان کنترل سرعت گردش فن هم از طریق کانکتورهای روی مادربورد وجود دارد.

برندهای مادربورد

همان طور که گفتیم تعداد زیادی شرکت سازنده مادربورد وجود دارد که سی پی یو های اینتل و AMD را پشتیبانی می کنند. در میان معروف ترین شرکت ها که در کشورمان هم سابقه زیادی دارند می توان به گیگابایت، ایسوس و MSI اشاره کرد که هر سه تایوانی هستند.